Język polski cieszy się zasłużoną opinią najtrudniejszego języka świata.
Napisanie zarysu jego gramatyki to zadanie niełatwe, tym bardziej gdy robi to
osoba niebędąca zawodowym lingwistą, w oparciu o dostępną literaturę i własną
znajomość języka.
Choć ortografia polska nie zawsze dostarcza pewnych wskazówek dotyczących wymowy,
zasada „czytaj tak, jak jest napisane” może być stosowana w o wiele większym
stopniu niż np. w języku angielskim. Nieco gorzej wygląda stosowanie zasady „pisz
tak, jak mówisz”. Polska ortografia ignoruje liczne asymilacje występujące w
odmianie i słowotwórstwie, stosując (niekonsekwentnie) zasadę morfologiczną.
Prawdziwą zmorą dla uczących się polskiego (także dla młodych Polaków) jest
natomiast stosowana w polskiej ortografii zasada historyczna, różnicująca
pisownię trzech dźwięków w zależności od ich pochodzenia: u/ó, rz/ż, ch/h. Różna
pisownia jest tutaj z jednej strony zaszłością historyczną, z drugiej jednak
strony pozwala odróżnić od siebie homofony (wyrazy identycznie brzmiące): Bug –
buk – Bóg, morze – może, hełm – Chełm (miejscowość; w staropolskim także chełm ‘wzgórze’).
Co jest bardzo trudne odróżnić i zrozumieć dla kogoś kto uczy się j. polskiego.
Język polski należy do grupy stosunkowo bliskich sobie języków słowiańskich,
które określa się jako zachodniosłowiańskie. W porównaniu z innymi zachował
wiele archaicznych rysów. Najbliżej spokrewnione są z nim języki: - kaszubski: będący pozostałością języka pomorskiego; dialekty kaszubskie
są używane na obszarze między Łebą a Zatoką Gdańską, na północ od Chojnic; przez
autorów polskich często traktowany jest jako dialekt polszczyzny, co nie zgadza
się z podejściem autorów zagranicznych, nadto kaszubski dla Polaka brzmi
niezrozumiale, co uważa się za dostateczne kryterium odrębności językowej;
polski wraz z pomorskim (kaszubskim) oraz wymarłymi dialektami (oznaczonymi „†”)
połabskimi† i meklemburskimi† miałby tworzyć podgrupę lechicką, - dolnołużycki: używany przez ok. 20–30 tys. ludzi w okolicach Chociebuża
(Cottbus, Niemcy), - górnołużycki: używany przez 60–90 tys. mieszkańców
okolic Budziszyna (Bautzen, Niemcy). Jezyk ten jest bliższy czeskiemu, - czeski, - słowacki.
Nieco bardziej odległe są inne języki słowiańskie: - wschodniosłowiańskie: rosyjski, białoruski, ukraiński wraz z bliskim mu
rusińskim (rusnackim) używanym przez Rusnaków w Wojwodinie i Chorwacji oraz
staroruski†, ich wymarły przodek. - południowosłowiańskie: słoweński (z cechami języków zachodniosłowiańskich),
serbsko-chorwacki (dziś z przyczyn czysto politycznych wyróżnia się chorwacki,
serbski i bośniacki) i bułgarski wraz z bliskimi mu banackim (rzadko wyróżniany)
i macedońskim (wyróżniany powszechnie, ale poza Bułgarią); do tej grupy
zaliczamy też język staro-cerkiewno-słowiański† używany jako język misyjny w
okresie chrystianizacji południowej słowiańszczyzny (jego współczesna wersja,
określana jako język cerkiewno-słowiański, jest używana przez Kościół
Prawosławny).
W polskiej wymowie dźwięki silnie oddziałują na siebie, stąd spotyka się różne
poglądy na ilość fonemów (głosek) w języku polskim. Pewne fonemy występują tylko
w pewnych kontekstach, niektóre zaś segmenty języka można zamiennie traktować
bądź jako jeden fonem o niejednolitej artykulacji (innej na początku niż na
końcu), bądź też jako dwa zlane ze sobą fonemy.
Polski alfabet składa się z 32 liter: a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k,
l, ł, m, n, ń, o, ó, p, (q), r, s, ś, t, u, (v), w, (x), y, z, ź, ż. Trzy
dodatkowe litery q, v, x występują tylko w tych nieprzyswojonych wyrazach obcych,
które zachowały oryginalną pisownię. Porządek tych 35 liter jest istotny przy
odszukiwaniu wyrazów w słownikach: góra następuje po gotyk, bo ó jest odrębną
literą, a nie jakąś odmianą o. Tradycyjnie mówi się także o 7 dwuznakach
oznaczających pojedyncze dźwięki: ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz, choć podobną
funkcję mają w pewnych kontekstach (przed samogłoską) kombinacje liter ci, dzi,
gi, ki, ni, si, zi (a z pewnymi zastrzeżeniami także bi, fi, mi, pi, wi). W
słownikach wszystkie te dwu- i trójznaki traktowane są jak zwykłe zestawienia
liter. Należy zwrócić uwagę, że w pewnych wyrazach mogą wystąpić połączenia
liter dz, dż, rz nietworzące dwuznaku, tj. reprezentujące dwa odrębne dźwięki.
Jedna z podstawowych zasad polskiej pisowni głosi, że dla zapisu dźwięków
spalatalizowanych:
-
na końcu wyrazów i przed spółgłoskami używamy ć, ń, ś, ź, dź, np. ryś, tańczyć,
źrebię, miedź,
-
przed i piszemy c, n, s, z, dz bez kreseczki, np. rysi, tani, cicho, zima,
miedzi,
-
przed inną samogłoską piszemy ci, ni, si, zi, dzi, choć czytamy pojedynczy
dźwięk, np. rysie, taniec, ciacho, ziemia, miedzią.
Inne litery polskiego alfabetu to ą i ę. W błędnym mniemaniu większości Polaków
wyniesionym ze szkoły oznaczają one rzekomo „samogłoski nosowe”. Tymczasem w
polskim nie ma żadnych samogłosek nosowych: obie litery z ogonkiem oznaczają po
dwa następujące po sobie w toku mowy dźwięki każda. Pierwszym elementem ę jest
oczywiście e, ciekawe jednak, że ą zawiera jako pierwszy element o, a nie a.
Alfabet polski oparty jest na alfabecie łacińskim i składa się obecnie z 32 liter:
[ Szare litery nie są w polskim alfabecie używane ]
Litery z alfabetu łacińskiego: Q, V i X nie są zaliczane do liter polskiego alfabetu, gdyż w polskim słowotwórstwie nie ma potrzeby ich stosowania. Występują one tylko w wyrazach pochodzenia obcego, czyli zapożyczonych.
[Najstarsze abecadło polskie, zbiory Cambridge Trinity College z XVI wieku.]
Druk polski zachował pismo gotyckie do XVII wieku w odmianie zwanej szwabachą. Dopiero u schyłku XVII wieku pojawiały się już całe książki drukowane okrągłą italiką.
Pierwszymi językoznawcami polszczyzny byli w dziedzinie alfabetu i ortografii rektor krakowski Jakub Parkoszowic i ks. Zaborowski, naśladujący wzory Jana Husa. Ich następcami byli późniejsi humaniści Kochanowski, Górnicki i Januszowski.
Staropolskie abecadło – „Obiecadło wedle ortografijej pana Kochanowskiego: A à á ą b b’ c ć cz d dz dź dż e è é ę f g h ch i j k l ł m m’ n ń o ò ó p p’ q r rz s ś sz t u w w’ x y z ź ż.”. Ten zestaw umożliwia zapisanie słów w dialektach języka polskiego i dokładniejszą transliterację starych zapisów.
Kiedys na Polesiu wśród Tatarów do zapisu języka polskiego używane było pismo arabskie.
Zapraszamy do nauki alfabetu polskiego na linii, naciskując
tutaj.
